Visie leidraad Oud en Gelukkig

Visie op de ondersteuning van oudere mensen met verstandelijke beperkingen; leidraad voor hun ondersteuners en andere betrokkenen.

Deze leidraad helpt begeleiders en organisaties bij het maken, onderbouwen en toetsen van hun ondersteuning van ouderen met verstandelijke beperkingen. De leidraad richt zich vooral op ouderen in woonvoorzieningen die daar begeleiding, verzorging en/of verpleging ontvangen, al dan niet met gedragsregulering (mensen met ZZP 3VG t/m 8VG).

We hebben ruim 50 kennisproducten beschreven. Uit de inventarisatie van Ouderen in het Vizier 1 bleek dat begeleiders, stafmedewerkers, onderzoekers, verwanten en ouderenadviseurs met deze kennisproducten werken en deze aanraden aan anderen. Voor ieder kennisproduct is een casus beschreven met een vraag. Vervolgens worden de kennisproducten kort beschreven en zijn verwijzingen naar nadere informatie gegeven.

De kennisproducten die we beschrijven zijn bedoeld voor directe begeleiders, stafmedewerkers, behandelverantwoordelijken en verwanten. We hebben met opzet voor deze modulaire indeling gekozen. Zo kan je zelf de onderwerpen kiezen die voor jou of jouw organisatie belangrijk zijn. Bovendien maakt het de leidraad ook toegankelijk voor ondersteuners van ouderen buiten de primaire doelgroep. Sommige kennisproducten zijn ook voor hen bruikbaar.

De leidraad is een uitwerking van de Toolkit Ouderen van de VGN.

Toelichting begrippen

In de leidraad komen verschillende begrippen en onderwerpen aan de orde die we hier toelichten.

Definitie ouderen met verstandelijke beperkingen

Het is bekend dat mensen met verstandelijke beperkingen een verhoogde kwetsbaarheid hebben. Hoe ernstiger de beperkingen, hoe jonger zij kwetsbaarder worden en hoe eerder zij als ouderen worden gezien. Daarbij gelden de volgende regels:

• mensen met (zeer) lichte verstandelijke beperkingen: 65 jaar en ouder
• mensen met matige verstandelijke beperkingen: 50 jaar en ouder 
• mensen met (zeer) ernstige verstandelijke beperkingen: 40 jaar en ouder 
• mensen met het Downsyndroom - ongeacht het niveau van verstandelijke beperkingen: 40 jaar en ouder
• mensen van wie het niveau van de verstandelijke beperkingen niet bekend is: 50 jaar en ouder

Karakteristieken van ouderen met verstandelijke beperkingen

Veroudering van mensen met verstandelijke beperkingen verloopt anders dan bij andere mensen. In het algemeen krijgen zij vaker te maken met lichamelijke en psychische aandoeningen. Deze aandoeningen komen bovendien voor op relatief jonge leeftijd. Een bekend voorbeeld hiervan is vroegtijdige dementie bij mensen met Downsyndroom. Hierdoor nemen hun vaardigheden af en daarmee hun draagkracht en veerkracht. Zij zijn dus veel kwetsbaarder dan voorheen en kwetsbaarder dan anderen. Ouderen hebben bovendien vaak specifieke levensvragen, bijvoorbeeld over zingeving, eindigheid, rouw en verlies. Ook verandert de aard en de omvang van hun sociale netwerk. Dat alles betekent dat ook de ondersteuning die zij nodig hebben verandert als zij ouder worden.

In deze leidraad besteden we uiteraard aandacht aan de kwetsbaarheid van ouderen met verstandelijke beperkingen en aan passende ondersteuning. Toch zal de nadruk liggen op hun leven, hun ervaringen en hun eigenheid. Die zijn waardevol, voor henzelf en voor de mensen om hen heen. Dat maakt wie ze zijn, dat maakt hen uniek. De verhalen en ervaringen van ouderen worden niet altijd op waarde geschat. Maar hun inbreng is zo waardevol, ook al zijn veel van hun verhalen en ervaringen ’van vroeger’; juist die verhalen dragen bij aan wat ook vandaag de dag belangrijk is. 

‘Als de zon ondergaat, komen er sterren aan de hemel, die men bij dag niet ziet.’

Achterliggende visie 

De basis van goede ondersteuning van ouderen is dat hun eigenheid en hun leven tot dan toe gerespecteerd wordt. Ondanks de toenemende en veranderende ondersteuningsbehoeften, blijven hun fundamentele menselijke behoeften hetzelfde. De ondersteuning wordt dan ook gekenmerkt door gelijkwaardigheid. Tegelijkertijd bevinden ouderen zich in een positie waarin altijd sprake zal zijn van een bepaalde afhankelijkheid. Ondersteuners in het sociale netwerk, mantelzorgers en professionals moeten zich daar altijd bewust van zijn. Dat vergroot het gevoel van eigenwaarde van mensen met verstandelijke beperkingen. De ondersteuning is dan ook belevingsgericht en respectvol. Het draait om de individuele, menselijke maat en om hun zingeving met als doel: een goede kwaliteit van bestaan en zo gelukkig als mogelijk zijn.

Deze leidraad wil ook de levenservaring van ouderen waarderen, in beeld brengen en benutten. Ouderen hebben al een heel leven achter zich, met alle mooie en minder mooie ervaringen en herinneringen. Tegelijkertijd hebben zij wel ondersteuning nodig. Hoe de ondersteuning verder wordt vorm gegeven, hangt af van hun behoeften en vragen. Belangrijk is dat zij ondersteund worden bij de achteruitgang van hun vaardigheden en, zo gewenst, gestimuleerd worden om te behouden wat ze hebben. Behalve instandhouding en voorkomen van achteruitgang, zijn er wellicht nog nieuwe ontwikkelingsmogelijkheden op geestelijk, emotioneel of zelfs fysiek vlak. Professionals worden gefaciliteerd om die ondersteuning te bieden. Dit kan bijvoorbeeld door meer aandacht voor ondersteuning van ouderen in opleidingen, zorgvuldige en gedegen psychodiagnostiek, ondersteuning en/of consultatie van specialisten bij veranderende gezondheid en zingevingsvragen.

Uitgangspunten bij het vaststellen en vormgeven van de ondersteuning zijn de acht domeinen van de kwaliteit van bestaan (en geclusterd in drie hoofdfactoren):

Welbevinden

• emotioneel
• lichamelijk
• materieel 

Onafhankelijkheid

• zelfbepaling
• persoonlijke ontwikkeling

Sociale participatie

• interpersoonlijke relaties 
• sociale inclusie 
• rechten

Deze thema’s vormen de basis voor de leidraad Oud en Gelukkig.