Dilemma 6: GPS-tracker: veilig gevoel of inbreuk op privacy?

Sta eens stil bij jouw keuze in deze situatie, eerst even los van wat anderen, collega’s, het team en de organisatie vinden. Bedenk daarbij dat er niet één goede keuze is. Wat goed is voor de een is niet altijd goed voor de ander. En professionals kunnen hierover ook verschillend denken en eigen afwegingen hebben om iets te doen of te laten. Je moet je handelingskeuze wel kunnen verantwoorden. Daarom is het goed om na te denken over dit soort keuzes en je af te vragen waarom jij vindt dat jouw aanpak bijdraagt aan goede zorg voor deze cliënt. Bespreek dit ook eens met collega’s en andere betrokkenen.

Casus: Leefpatroonmonitoring of privacy 

Bas heeft een licht verstandelijke beperking en woont in een woongroep in Utrecht. Zijn ouders wonen in Amersfoort en hij reist daar al sinds een jaar zelfstandig naar toe. In het begin vonden zijn ouders dit heel spannend. Ze hebben hem een aantal keer moeten zoeken omdat hij in paniek was en niet wist waar hij was. 

Bas wil nu ook zelfstandig andere reisjes maken. Zijn ouders zien dit niet zitten. Maar de begeleiders kunnen Bas niet elke keer wegbrengen en ophalen. De woongroep stelt daarom voor om de reizen van Bas te monitoren met behulp van een gps-tracker. Zo kan Bas wel zelfstandig op pad en kunnen zijn ouders en begeleiders in de gaten houden waar hij is. Mocht hij weer verdwaald raken kunnen ze hem snel terugvinden. Het lijkt een win-win situatie voor alle betrokkenen. Bas sputtert echter tegen. Voor hem is die controle helemaal niet nodig. Hij vindt het gedoe en gênant want zijn andere vrienden mogen wel zelfstandig reizen. ‘Jullie hoeven niet steeds te weten waar ik ben, ik kan wel voor mezelf zorgen’, zegt hij. 

Wat zou jij doen?

Wat zou jij als begeleider doen in deze situatie? Kies een handelingsoptie.

1. Ik zet de monitoring toch in om de ouders van Bas tegemoet te komen. Na een tijdje evalueren we hoe het gaat.
2. Ik doe niets, monitoren is een inbreuk op de privacy van Bas. Bas geeft duidelijk aan dat hij de monitoring niet nodig vindt.
3. Ik probeer Bas ervan te overtuigen dat de monitoring zijn ouders geruststelt en dat hij er geen last van heeft.
4. Ik bespreek met Bas en zijn ouders wat eventuele andere oplossingen zijn.
5. Anders, namelijk… (formuleer jouw eigen manier van handelen)

Welke keuze je ook maakt, er gaat altijd een visie, wetgeving of een persoonlijke opvatting achter schuil. 

Verhelder je dilemma in 4 stappen

Hoe maak je een afgewogen keuze? Deze 4 stappen helpen je op weg: 

1. Verkennen: wat is er aan de hand? Welke handelingsopties zijn er en wie zijn in deze situatie de betrokkenen?
2. Onderzoeken: wat is de ethische vraag of het dilemma? Welke argumenten (waarden, belangen en principes) zijn hier in het spel? 
3. Afwegen: weeg zorgvuldig af waarom je een bepaalde keuze maakt en wat mogelijke gevolgen zijn voor wie. Wat is het gevolg van jouw handeling of het nalaten daarvan voor de cliënt
4. Besluiten: zoek naar de balans tussen alle (morele) betrokkenen met het oog op goede zorg.

Bron: L.L.E. Bolt e.a. Ethiek in praktijk, 2010

Reflecteer op je keuze

Heb je optie 3 gekozen? Ga dan eens bij jezelf na waarom je dat deed:

• ‘Onbekend maakt onbemind’: Bas is niet vertrouwd met dit nieuwe hulpmiddel en ziet nog niet de voordelen voor zijn ouders en de begeleiders. Het is nog even wennen voor hem.
• Als Bas zelfstandig wil reizen dan kan dat, maar voorwaarde is wel dat hij wat van zijn privacy moet inleveren.
• Je wilt Bas overtuigen van de motieven van zijn ouders. Zij willen risico’s zo veel mogelijk voorkomen. Zijn privacy is minder belangrijk dan zijn veiligheid en gezondheid. 
• Anders, namelijk…

Ging je voor optie 4? Wat was daarvoor de reden? 

• Je vindt dat Bas gelijk heeft als hij niet gecontroleerd wil worden. Een sensor legt een veel te zwaar beslag op zijn privacy. 
• Je vindt dat je niet over Bas kan beslissen zonder hem bij de besluitvorming te betrekken. 
• Als jij Bas was zou je zelf ook niet zo behandeld willen worden door je ouders of begeleiders. Big brother is watching you, je moet er niet aan denken! Lees ook dit blog over deze casus.
• Het lijkt een mooie oplossing om leefpatroonmonitoring in te zetten. De ouders en begeleiders kunnen Bas er misschien gemakkelijk mee in de gaten houden, maar het gaat wel voorbij aan de regie van Bas over zijn eigen leven.
• Bas’ ouders maken zich te veel zorgen en willen te veel controle over zijn gaan en staan.
• Anders, namelijk…

Wens van de cliënt of veiligheid?

Heb je voor een andere optie gekozen, ga jouw keuze dan na met de 4 stappen.

• Welke argumenten en onderliggende waarden zijn voor jou belangrijk? Bedenk of dat voor Bas dezelfde waarden en redenen zijn. En hoe is dat voor zijn ouders? Gaan de wens en gewoonten van de cliënt altijd boven veiligheid? Wat zegt de wet hier eigenlijk over? Ga eens na hoe jouw collega’s, team of organisatie hier tegenaan kijken. Welke afweging maak je en hoe ga je daarbij te werk?

Wat is privacy?

Het woord privacy kan voor spraakverwarring zorgen. Je kunt er verschillende dingen mee bedoelen:

1. iemands privéleven;
2. iemands persoonlijke gegevens. 

Privacy komt vaak ter sprake als het gaat over het beschermen en schenden ervan door organisaties of personen.

5 handvatten en tips voor een zorgvuldige afweging

Ethische dilemma’s of lastige keuzes ontstaan zodra je in je werk als begeleider niet meteen weet wat goed is om te doen. Moet je leefpatroonmonitoring inzetten voor iemands veiligheid terwijl je daarmee inbreuk maakt op zijn privacy? Kun je dat uitleggen als goede zorg? Of is goede zorg juist iemands bewegingsvrijheid zo min mogelijk beperken, ook al betekent dat risico’s nemen? Waar ligt de grens, hoe schat je in wat goed is om te doen en hoe kun je jouw keuze verantwoorden? Deze handvatten helpen je bij het maken van een gewogen keuze. 

Download de 5 handvatten en tips voor een zorgvuldige afweging (pdf onder downloads.