Interview - Wat doet een juridisch vertegenwoordiger?

Bescherming

Wat is juridische bescherming en vertegenwoordiging?

Kees vertelt dat zwakkere mensen in de samenleving soms beschermd moeten worden tegen gevaren die ze zelf of die anderen voor hen veroorzaken. Dat heet dan rechtsbescherming of juridische bescherming. ‘Een belangrijke hoofdregel is dat je naast mensen moet staan. Je helpt ze waar nodig en wat ze zelf kunnen, laat je hen zelf doen. Gaat dat toch fout, dan zegt de wet dat de vertegenwoordiger het mag overnemen. Hij mag dan ook noodzakelijke beslissingen nemen.’

Hoe wordt besloten dat bescherming of vertegenwoordiging nodig is? Wanneer krijg je daar als persoon of cliënt mee te maken?

‘Veel cliënten hebben hun zaken goed op orde en iedereen kan wel eens een fout maken,’ vervolgt Kees. ‘Maar als er echt ongelukken gebeuren dan kan de omgeving van een cliënt vragen om “een maatregel” bij de rechter. Dan wordt een vertegenwoordiger benoemd die over bepaalde zaken beslist. Je kunt dan als persoon of cliënt niet meer overal je eigen keuzes in maken. Je mag niet meer over alles zelf beslissen en kan je leven daardoor niet meer helemaal zelf inrichten. Dat vinden mensen niet altijd even leuk. Een vertegenwoordiger helpt cliënten bij contacten met de overheid, andere hulpverleners en zorgverzekeraars. Hij zorgt vooral dat er niet te veel conflicten rond een cliënt ontstaan, zodat die een veilig leven kan leiden.’

Wat en wie zijn ervoor nodig om vertegenwoordiging te regelen?

‘Er moet een goede vertegenwoordiger beschikbaar zijn’, legt Kees uit. ‘Iemand die goed kan luisteren en die knopen doorhakt als het echt fout dreigt te gaan. Iemand die de tijd neemt voor kennismaking en het opbouwen van een vertrouwensband en goed kijkt wat iemand wil. Als vertegenwoordiger moet je de voorwaarden kennen, maar ook beseffen dat je niet alles hoeft te beslissen. Te veel beschermen is ook niet goed.’

Gevaar

Kees geeft een voorbeeld: ‘Als iemand onder een brug wil slapen en dat levert geen gevaar op, dan moet hij dat zelf weten. Je kunt als vertegenwoordiger wel zeggen dat je het geen goed idee vindt. Vooral naast én achter iemand staan, is belangrijk.’

Zelf beslissen

‘Volgens het VN Gehandicaptenverdrag moeten vertegenwoordigers bij hun werk zoveel mogelijk rekening houden met de wensen en voorkeuren van de cliënt,’ zegt Kees. ‘Een rechter moet zorgen dat de rechten van een persoon gewaarborgd zijn. Dat betekent iemand zelf laten beslissen waar dat kan, maar daar waar zelf beslissen gevaarlijk wordt, een vertegenwoordiger laten optreden. Je moet je steeds goed realiseren dat je als rechter en als vertegenwoordiger over iemands leven beslist en dat moet je wel netjes doen.’

Vertegenwoordiging

3 soorten vertegenwoordiging: mentorschap, bewind voering en curatele:

• mentorschap gaat over zorg;
• bewind voering gaat over geldzaken;
• curatele gaat over zowel zorg als geldzaken.

Wat betekent vertegenwoordiging voor een persoon of cliënt, hoever gaat die?

Kees verduidelijkt: ‘Een bewindvoerder en curator mogen beslissingen over geld zelf nemen. Is een persoon wilsbekwaam, dan kan hij nog wel over eigen financiën beslissen. De wet is daar niet zo duidelijk over. Bij zorg ligt het weer een beetje anders. Daarvoor geldt: ben je voor de wet wilsbekwaam, oftewel: kun je de gevolgen van je beslissingen overzien, dan mag je zelf beslissen en tekenen. Ben je niet wilsbekwaam, dan beslist de mentor of curator. Een vertegenwoordiger is bijvoorbeeld bij een zorgplanbespreking aanwezig, of helpt bij het maken van een beslissing waar iemand wil wonen of welke medicatie nodig is. De bewindvoerder of de curator kan een budgetplan maken als er schulden zijn en als dat nodig is de cliënt leren om beter om te gaan met geld.’

Welke rol heeft de rechter in juridische bescherming of vertegenwoordiging?

‘Een rechter moet de wetgeving goed kennen’, aldus Kees. ‘En hij moet erop toezien dat de persoon om wie het gaat alles heeft kunnen zeggen, voordat hij als rechter een besluit neemt. Mijn rol is beperkt omdat ik een rechter plaatvervanger ben in WZD en Wvggz zaken en eens in de maand zitting heb. Curatele mentorschappen binnen een instelling vallen daar niet meer onder.’

Gedwongen opname

Als rechter in Zutphen wordt Kees ook weleens gevraagd om een gedwongen opname te regelen. Kees licht toe: ‘Dat is een andere manier van (ongewild) hulp geven, waarbij de veiligheid van een cliënt voorop staat. Bij doorlopend gevaar kan een rechter beslissen tot een gedwongen opname, waarbij een cliënt dan binnen een zorginstelling begeleid wordt. Dat gebeurt als een persoon zaken niet meer overziet en een gevaar is voor zichzelf.’

Misbruik

Komt u wel eens nare dingen tegen?

‘Ja, want soms gebeurt het dat vertegenwoordigers misbruik maken van mensen met een beperking’, antwoordt Kees. ‘Dan koopt een vertegenwoordiger dure, luxe spullen van het geld van een cliënt, waardoor die in de schulden komt. Dan heeft die nog maar net genoeg geld om het einde van de maand te halen.’

Wat vindt u goed aan juridische bescherming of vertegenwoordiging?

Kees: ‘Ik vind het goed dat er juridische bescherming of vertegenwoordiging is. Van mij zou het nog wat meer op maat mogen zijn. Het blijft een uitdaging want het is vaak niet duidelijk of een beslissing van een cliënt tot schade of gevaar leidt en dat de vertegenwoordiger het dan moet overnemen. Soms moet je iemand zelf laten beslissen zolang het kan en beschermen en overnemen als het moet. Als mensen uit de bocht vliegen bijvoorbeeld en gekke dingen doen omdat ze een kort lontje hebben. Iedereen doet wel eens domme dingen en niet alle beslissingen hoeven wijs te zijn. Maar als iemand grote fouten maakt, die gevaar kunnen opleveren, moet een vertegenwoordiger kunnen ingrijpen.’

Kunt u zich voorstellen hoe juridische bescherming of vertegenwoordiging voor uzelf zou voelen?

‘Ik vind het moeilijk om me daarin te verplaatsen,’ zegt Kees, ‘ook omdat ik niet de beperking van die ander heb. Ik moet dan teruggaan naar mijn kindertijd.’

4 tips

Kees Blankman heeft deze bruikbare tips voor omgaan met juridische bescherming of vertegenwoordiging:

1. Luister goed, want ieder mens is anders.
2. Zorg dat je een goede opleiding hebt en de wetgeving kent.
3. Ken ook de grenzen van het recht.
4. Loop samen met iemand op en zoek het goede voor de ander.

Wet uitleggen

• Kees Blankman is rechter Wvggz en WZD. Als rechter heeft Kees geen adviserende rol. Hij moet vooral weten wat de wet zegt, die uitleggen en toepassen. Toch wordt weleens zijn advies gevraagd, bijvoorbeeld bij juridische vragen. Op vragen die gaan over de zorg en behandeling van een cliënt mag hij geen antwoord geven.

Interview: Mireille de Beer