Persoonsgerichte zorg: meer aandacht voor fysieke leefomgeving nodig

Gepubliceerd op: 05-12-2024

Laatst bijgewerkt op: 10-12-2024

Kennisorganisatie Vilans heeft een verkenning uitgevoerd naar de fysieke leefomgeving. De onderzoekers voerden gesprekken met professionals die betrokken zijn bij de fysieke leefomgeving. Denk hierbij aan onderzoekers, zorgmedewerkers en ontwerpers. De gesprekken gingen over ontwikkelingen in hun organisatie of vakgebied. En over kennis die zij nodig hebben om de fysieke leefomgeving zo goed mogelijk te verbeteren. Dit leidde tot 3 belangrijke inzichten.

De fysieke leefomgeving heeft veel invloed op bewoners en medewerkers. Uit onderzoek en praktijkverhalen wordt steeds duidelijker hoe de omgeving invloed heeft op het welzijn van mensen. Ook biedt het kansen voor mensen met moeilijk verstaanbaar gedrag.

Wat is een fysieke leefomgeving?

De fysieke leefomgeving is de omgeving waar iemand met een beperking woont, werkt of verblijft. Het ontwerp van het gebouw valt onder de fysieke leefomgeving. Hoe groot is het? Is het veilig? Kan je met de rolstoel naar binnen? Is er een tuin? Maar het gaat ook om de binnenkant van het gebouw. Bijvoorbeeld het gebruik van licht, kleur, geluid, geur, de inrichting met meubels en het gebruik van planten. Met aandacht voor de fysieke leefomgeving, heb je ook aandacht voor persoonsgerichte zorg. Bij persoonsgerichte zorg hoort immers ook dat de omgeving goed aansluit bij de wensen en behoeftes van mensen met een beperking.

3 belangrijke inzichten

Als het gaat om het verbeteren van de fysieke leefomgeving, zijn er een aantal dingen nodig. Namelijk:

Kennis en bewustwording
Meer samenwerken en leren van elkaar
Implementatie en bewustwording

Kennis en bewustwording

Er is eerst besef nodig dat de fysieke leefomgeving belangrijk is voor persoonsgerichte zorg en ondersteuning. Besef bij bewoners, naasten, zorgmedewerkers en managers. Er is al wel de nodige kennis over hoe de leefomgeving bijdraagt aan functioneren en welzijn van bewoners en medewerkers. Die mag alleen beter vindbaar en toepasbaar zijn.

Ook is het nodig dat de kennis beter aansluit bij verschillende betrokkenen. Denk daarbij aan zorgmedewerkers, ontwikkelaars en architecten.

Tot slot is er meer onderzoek nodig. Bijvoorbeeld naar de invloed van de omgeving op specifieke doelgroepen, zoals mensen met een verstandelijke beperking. En hoe verschillende onderdelen van de omgeving invloed hebben op het gedrag en of hoe het goed het gaat met iemand. Zoals licht, geluid, kleur en inrichting.

Meer samenwerken en leren van elkaar

Voor een goede fysieke leefomgeving op maat is meer samenwerken en leren van elkaar binnen de organisatie nodig. Het is belangrijk om binnen een organisatie de volgende vragen aan elkaar te stellen:

Hoe kunnen de verschillende betrokken professionals samenwerken? Denk daarbij aan professionals die gaan over zorg en huisvesting.
Hoe zorg je voor inzicht en overzicht van de wensen van verschillende gebruikers, zoals bewoners en zorgmedewerkers?
Hoe kom je tot een gezamenlijke manier van kijken op het ontwerp en gebruik van de fysieke omgeving?

Samenwerking tussen sectoren

Daarnaast is er samenwerking tussen sectoren nodig. Zo kan een organisatie voor mensen met dementie leren van een organisatie voor mensen met een verstandelijke beperking. Bijvoorbeeld als het gaat om hoe de omgeving goed aansluit bij de prikkelverwerking van bewoners.

Ook is bij verder onderzoek samenwerking belangrijk. Meer gegevens maken de resultaten van onderzoek namelijk betrouwbaarder. Ook kom je zo sneller tot bewijs van de effecten van een goede fysieke omgeving op het welzijn van mensen. Zo worden er kosten bespaard.

Implementatie en monitoring

Implementatie gaat over het blijven zorgen voor een fysieke leefomgeving die goed aansluit bij mensen met een verstandelijke beperking. Er is behoefte aan een praktische vertaling van kennis van verschillende betrokkenen. Het gaat hierbij om onderzoekers en betrokkenen professionals in zorg, wonen en ontwerp. Zo kunnen zorgorganisaties zelf aan de slag met de fysieke omgeving. Daarnaast is het ook nodig dat zorgorganisaties de effecten van deze aanpassingen kunnen volgen en evalueren (monitoring).

Inrichting kamers bij moeilijk verstaanbaar gedrag

Een mooi voorbeeld uit de praktijk: Ipse de Bruggen ging aan de slag met de inrichting van de kamers van mensen met moeilijk verstaanbaar gedrag. Vaak is de inrichting van deze kamers gericht op controle en veiligheid. Dit betekent vaak een simpele inrichting zodat er weinig prikkels zijn. Met het project Fysieke Leefomgeving heeft Ipse de Bruggen laten zien dat het ook anders kan en willen zij meer organisaties inspireren.

Daarom is de aanpak van Ipse de Bruggen onderdeel van het project Begeleiding à la carte 2. Dit project heeft als doel om de beweging van persoonsgerichte zorg verder te brengen. Binnen Begeleiding à la carte 2 gaan er dan ook meer organisaties met de aanpak van Ipse de Bruggen aan de slag. Ook delen zij kennis in een lerend netwerk. De inzichten worden vervolgens weer gedeeld op het Kennisplein Gehandicaptensector.

Wil je meer weten over fysieke omgeving en moeilijk verstaanbaar gedrag?

Wil je meer inzicht over de effecten van de fysieke omgeving?

Het artikel ‘Inzichten en voorbeelden om aan de slag te gaan met de fysieke omgeving’
Effecten van buurt, gebouw en interieur op mensen met een verstandelijke beperking, ZonMw.