Zo kom je van reflecteren tot leren

Reflecteren is onderdeel van goede zorg en begeleiding. Het staat niet voor niets als een voorwaarde in het Kwaliteitskader Gehandicaptenzorg genoemd. Maar wat is het precies? En hoe pak je dat goed aan in jouw organisatie? We vroegen het aan experts Marie-Josée Smits en Désirée Bierlaagh: ‘Reflecteren doe je zoveel mogelijk samen met cliënten en naasten.’

‘Reflecteren is terugkijken op wat je doet’, vertelt Marie-Josée. Ze heeft een advies-, trainings- en onderzoeksbureau en schreef samen met Désirée De waarde van reflectie voor de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN). ‘Bij reflecteren stel je de volgende vragen: Waarom deed ik dat zo? Was het goed? Kan het beter? De antwoorden helpen je om het goede te doen. Die keuze voor het goede is namelijk niet altijd even duidelijk. Daarom is het belangrijk dat je jezelf dat steeds blijft afvragen. Zo blijf je als professional steeds naar jezelf kijken. Reflecteren doe je ook samen met je collega’s. Samen kijk je dan hoe jullie erin slagen om aan te sluiten bij de behoeftes van cliënten.’

Leren en ontwikkelen doe je met een gezamenlijke bedoeling

‘Reflectie is een basis om goed je werk te kunnen doen’, vertelt Désirée. Ze werkt als practor in het mbo en is verplegingswetenschapper. ‘In dit vak is het belangrijk dat je voortdurend afstemt op de cliënt. Wie is hij als mens? Daarnaast heb je als professional voortdurend met veranderingen te maken. Dat wat je gisteren hebt geleerd, kan morgen weer verouderd zijn. Reflectie heb je nodig om hiermee om te gaan. Reflecteren doe je altijd op een gezamenlijke bedoeling. Bijvoorbeeld: Hoe kunnen we zorg op maat geven? Hoe kunnen we de eigen regie van cliënten verbeteren? En ook: Wie ben ik in dit beroep? Hoe geef ik “kleur” aan mijn vak? Hoe geef ik invulling aan belangrijke waarden van mijn vak? Hoe kan ik met een open blik blijven kijken?’

Dit is nodig om te kunnen reflecteren in jouw organisatie

Maak gebruik van goede informatie om op te kunnen reflecteren. Bijvoorbeeld met verhalen en cijfers. Voor het ophalen van cliëntervaringen, kun je gebruik maken van de Waaier Cliëntervaringsinstrumenten van de VGN. Inspiratie nodig? Lees dan het artikel 'Met verhalen inzicht krijgen in kwaliteit van leven'.
Bouw regelmatige reflectiemomenten in. Geef elkaar bijvoorbeeld feedback tijdens het werk. Plan een ‘keek op de week’ in. Of sta aan het einde van een dienst even stil met elkaar. Hoe hebben jullie gewerkt? Maak daarbij eventueel gebruik van reflectie-kaartjes.
Organiseer ook meer ‘officiële’ reflectiemomenten. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het moreel beraad.
Reflecteer zoveel mogelijk samen met anderen: cliënten, naasten, collega’s en buitenstaanders (voor de blinde vlekken).
Ga na of jouw organisatie aan belangrijke voorwaarden voor reflectie voldoet. Gebruik hiervoor dit inspiratiedocument 'De waarde van reflectie'. Het bevat ook een overzicht van middelen om te reflecteren. Het bestand is te downloaden onderaan de pagina bij Downloads.

Reflecteer op situaties uit de praktijk

Désirée: ‘Daarnaast werkt het goed om te reflecteren op situaties uit de praktijk. Stel: Iemand eet in de groep op een onsmakelijke manier. Dit zorgt ervoor dat niemand met die persoon aan tafel wil. Met reflecteren stel je dan met elkaar vragen. Wat is voor deze cliënt én andere cliënten het goede? Wat leren we er nu van? Wat hebben we allemaal gedaan? Wat zouden we nog kunnen proberen? Wat gaan we uitproberen met elkaar? En zeggen we daar dan ook allemaal “ja” tegen?’

Cliënten en naasten betrekken

Welke vorm van reflectie je ook kiest, het is belangrijk om daarbij zoveel mogelijk ook cliënten en naasten betrekken. Dat gebeurt vaak nog te weinig. Désirée: ‘Het is lastig voor mensen om te vragen aan een cliënt: “Hoe vind je eigenlijk hoe ik het doe?” Terwijl dit juist heel veel waardevolle informatie oplevert.’ Marie-Josée: ‘Bij mensen met een licht verstandelijke beperking (lvb) kun je die vraag wel stellen. Maar niet iedereen met een beperking kan zich evengoed uiten. Dan is het de kunst om goed te observeren. Dan weet je bijvoorbeeld dat een cliënt dat ene geluidje maakt als hij niet tevreden is. Een professional ziet, proeft, hoort. Zij reflecteert met al haar zintuigen. Reflecteren doe je door iedereen erbij te betrekken. Dus ook bijvoorbeeld die ene vrijwilliger. Daarvan ga je niet zeggen: “Nee, die kan niet reflecteren.” Het is de kunst om op zoek te gaan naar een vorm waardoor iedereen mee kan doen.’

Over Begeleiding à la carte

Deze aanpak is ontwikkeld in het vernieuwingstraject Begeleiding à la carte van Volwaardig leven [2019-2021) van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Zorgaanbieders werkten aan hun eigen aanpak voor vernieuwing van persoonsgerichte zorg in de gehandicaptensector.

Lees meer

Downloads