Meer onderzoek nodig invloed leefomgeving op mensen met verstandelijke beperking

Tijdens een online kennissessie Fysieke leefomgeving op 7 december 2020 stonden twee onderzoeken centraal. Beide zijn onderzoeken naar de beschikbaarheid van wetenschappelijke literatuur over de invloed van de fysieke leefomgeving op mensen met een verstandelijke beperking:

• 'Onbeperkt Omgeven' van Jacqueline Roos en Marieke van Schijndel van Ipse de Bruggen, Yvette Dijkxhoorn en Hanna Swaab van Universiteit Leiden en Tanja C. Vollmer en Gemma Koppen van Kopvol architecture & psychology.
• 'Fysieke Leefomgeving' onder leiding van Emelieke Huisman van Hogeschool Utrecht. 

Leren kijken en luisteren

Jan van Hoek, voorzitter van de raad van bestuur van Ipse de Bruggen, geeft aan dat de fysieke omgeving van mensen met een verstandelijke beperking op dit moment veel aandacht krijgt in de sector. 'Decennialang hebben we heel beheersmatig oplossingen gezocht voor cliënten met ernstig probleemgedrag, met bijvoorbeeld medicatie en met vrijheidsbeperking. Daar is een fundamentele omslag in gekomen; van het kijken naar ernstig probleemgedrag naar het kijken naar moeilijk verstaanbaar gedrag. En dat is voor ons de opdracht geworden om opnieuw te leren kijken en te luisteren naar cliënten.' 

Ook Roeland Brouns, directeur Vastgoed van ’s Heeren Loo, is blij met de toenemende aandacht voor het onderwerp. 'We weten dat omgeving een enorme impact heeft op iedereen en zeker ook op cliënten waar dit direct effecten op gedrag en op het welbevinden heeft. De uitdaging is om al die kennis en ervaringen te delen.'

Effect op kwaliteit van leven

Jacqueline Roos, GZ-psycholoog bij Ipse de Bruggen, presenteerde tijdens de kennissessie de scoping review Onbeperkt Omgeven. Tijdens het onderzoek in twaalf elektronische databases bleken ‘slechts’ 276 documenten betrekking te hebben op de fysieke leefomgeving van mensen met een somatische beperking, lichamelijke beperking, psychogeriatrische aandoening of beperking, psychische stoornis, verstandelijke beperking of zintuigelijke beperking. Voorwaarde daarbij was dat het onderzoek betrekking had op permanente woonvormen en niet op tijdelijke behandelingen.

Jacqueline Roos: 'Het blijkt vervolgens dat er met name onderzoek is uitgevoerd bij mensen met een psychogeriatrische aandoening, waarbij is gekeken naar specifieke ontwerpcomponenten, zoals bewegwijzering, kleurgebruik, deuren, vloeren en tuininrichting. In onderzoek naar mensen met een andere beperking, als dat al is uitgevoerd, is meer gekeken naar de woonconcepten als geheel.' Zij pleit voor meer interdisciplinair, langdurig en kwantitatief wetenschappelijk onderzoek naar de invloed van de fysieke leefomgeving op mensen met een verstandelijke beperking.

Benieuwd naar meer informatie over het onderzoek? Bekijk de video.

Omgeving cliënt heeft belangrijke rol

Docent-onderzoeker Emelieke Huisman van Hogeschool Utrecht presenteerde de andere scoping review, het onderzoek Fysieke Leefomgeving met daarin invloed van de fysieke omgeving op moeilijk verstaanbaar gedrag. Het onderzoek heeft laten zien dat er in de literatuur aandacht is voor geluid, licht en kleur en welke invloed dat heeft op gedrag. Concrete toepassingen worden niet gegeven, maar drukte en lawaai blijkt wel beter om te vermijden. 

Nader onderzoek naar de invloed van de omgeving voor mensen met moeilijk verstaanbaar gedrag vraagt om een multidisciplinaire aanpak, waarbij alle belanghebbenden van de bewoner een belangrijke rol hebben bij het maken van keuzes. Voor de opbouw van evidentie moet er gekeken worden naar samenhang en programmering van studies en het delen van practice based evidentie binnen en buiten de organisatie. 'De conclusie is dat de evidentie in de beschikbare onderzoeken dun is. Onderzoeken zijn veelal gebaseerd op praktijkvoorbeelden.' Zij pleit dan ook voor meer langdurig en kwantitatief wetenschappelijk onderzoek naar de invloed van de fysieke leefomgeving op mensen met een verstandelijke beperking.

Huiselijkheid

Een beperkt aantal praktijkvoorbeelden uit de sector is inmiddels wel daadwerkelijk wetenschappelijk getoetst. 'Zo lijkt huiselijkheid voor mensen met een verstandelijke beperking bijvoorbeeld samen te hangen met onder andere minder stereotype gedrag, minder fysieke agressie, minder hyperactiviteit, meer betrokkenheid in huiselijke taken en meer individuele activiteiten', geeft Jacqueline Roos bij de presentatie van de onderzoeksresultaten aan. 'Door houten deuren, behang, meer lichtpunten in de woonkamer en persoonlijke items in de ruimte wordt het bijvoorbeeld huiselijker. Zaken als vinylvloeren, veel kantoorruimte, vaste plafondverlichting, hoge plafonds, rijen toiletten en wasbakken en galm worden juist als minder huiselijk ervaren.'

Afbouwen Meerzorg

Tijdens de kennissessie zijn in de verschillende presentaties tal van andere voorbeelden uit de praktijk aan bod gekomen. Een van die succesvolle praktijkvoorbeelden, waarbij de kamer van een cliënt samen met een architect werd ingericht en waardoor uiteindelijk de Meerzorg voor deze cliënt kon worden afgebouwd, is voor Ipse de Bruggen mede de aanleiding geweest om een start te maken met het veranderen van de woonruimten voor de meest kwetsbare cliënten. 'En die kennis willen we natuurlijk graag delen', geeft projectmanager Annelies Mulder aan het slot van de kennissessie aan.

Voor de vertaling naar andere instellingen is het belangrijk dit voorbeeld wetenschappelijk uit te bouwen en te toetsen, zodat het Evidence Based Design kan worden, vult architectuurpsycholoog Tanja C. Vollmer aan.

Samenwerking Volwaardig leven

Het doel van deze zogenoemde ‘scoping reviews’ is om te kijken welk wetenschappelijk onderzoek nog ontbreekt. Aan de twee gepresenteerde onderzoeken hebben Hogeschool Utrecht, Ipse de Bruggen, Kopvol architecture & psychology, ’s Heeren Loo, Universiteit Leiden, Vilans, Ons Tweede Thuis en de Hartekamp Groep meegewerkt. Ze zijn gefinancierd door ZonMw en uitgevoerd in het kader van het programma Volwaardig leven van het ministerie van VWS. Binnen dit programma werken aanbieders in de gehandicaptensector aan verbeteringen en delen zij hun kennis en ervaringen in de sector.

Over Begeleiding à la carte

Deze aanpak is ontwikkeld in het vernieuwingstraject Begeleiding à la carte van Volwaardig leven [2019-2021] van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Zorgaanbieders werkten aan hun eigen aanpak voor vernieuwing van persoonsgerichte zorg in de gehandicaptensector.

Lees meer

• 9 belangrijke punten fysieke omgeving bij moeilijk verstaanbaar gedrag
• Hoe een andere omgeving leidt tot minder gedragsproblemen
• Een omgeving die gezond maakt