Samen leren met ervaringsdeskundigen

Door ogen van cliënten

Iemand met een beperking die het niet lukt zijn begeleider iets duidelijk te maken. Of een begeleider die telkens de verkeerde benadering kiest. Het zijn situaties die voorkomen in de zorg. Om communicatie tussen cliënten en professionals te versoepelen, zetten de cliënten van Gemiva-SVG Groep ‘de omgang met elkaar’ op de agenda. Zij wilden hun kijk op de zaak delen, zodat professionals door hun ogen naar de situatie konden kijken. Ervaringsleren dus. Er ontstond een werkgroep met daarin drie cliënten en drie medewerkers. Gerrie Lammé was een van de medewerkers. ‘We vonden het belangrijk een tool te maken die van iedereen is. Daarom hebben we zoveel mogelijk mensen betrokken bij het project. Iedereen dacht graag mee.’

Rechtstreeks uit de praktijk

Het idee ontstond om een ‘Bejegeningskoffer’ te maken. Een koffer vol handvatten om het gesprek aan te gaan over prettige omgang. Wat vind je zoal in deze koffer?

• een dvd met filmpjes van dagelijkse situaties die je aan het denken zetten
• een gespreksspel dat helpt om met elkaar van gedachten te wisselen
• een boekje met waargebeurde verhalen van cliënten

‘We hebben de koffer echt samen gemaakt,’ vertelt Gerrie. ‘De vragen op de gesprekskaarten komen rechtstreeks uit de praktijk, net als de ervaringsverhalen zelf. De situaties in de filmpjes ook. Sommige situaties lijken overdreven, maar dan ga je in gesprek en kom je erachter: ja, dit doe ik soms ook.’

Spel voor een écht gesprek

De koffer is niet alleen bedacht, maar ook getest met ervaringsdeskundigen. Cliënt Paula van Gestel leerde de koffer in deze testfase kennen. ‘Ik was meteen enthousiast’, vertelt zij. ‘Mooi om te zien was bijvoorbeeld dat elke gesprekskaart anders werd uitgelegd. Zo ontstond écht een gesprek. Er kwamen ineens allemaal verhalen los bij iedereen. Je gaat je echt in elkaar verplaatsen en legt contacten die je anders niet aan zou gaan. Met de stagiair bijvoorbeeld. Die was heel voorzichtig en hield altijd afstand, maar liet tijdens het spel ineens meer van zichzelf zien. Ik raad iedereen aan om het gespreksspel te spelen, omdat je elkaar beter gaat begrijpen. Ik heb echt heel veel geleerd.’

Foute situaties

Gekoppeld aan de Bejegeningskoffer organiseert Gemiva ook het Inspringtheater. Dit is een mogelijkheid om verder op bepaalde thema’s door te gaan, met hulp van een regisseur en een of meer acteurs met en zonder beperking. Paula: ‘Daarbij spelen de acteurs situaties uit de praktijk na op het toneel, lekker overdreven en fout. Daarna krijgen de cliënten en begeleiders in het publiek de vraag: hoe zou het ook anders kunnen? Daar komen hele goede ideeën uit, die de acteurs meteen kunnen uitproberen in hun spel.’ Soms nemen mensen uit het publiek de rollen van de acteurs over – er wordt dan letterlijk ‘ingesprongen’. Gerrie: ‘Theater werkt zó goed. Het raakt je anders en je ziet meteen of iets zou werken. Ook fijn is dat er veel humor wordt gebruikt om treurige onderwerpen luchtiger te maken.’

Zelf aan de slag met ervaringsdeskundigen

De Bejegeningskoffer en het Inspringtheater zijn mooie voorbeelden van hoe ervaringsdeskundigen actief kunnen bijdragen aan ervaringsleren. Voor wie zelf ook op deze manier aan de slag wil, hebben Gerrie en Paula wel adviezen. ‘Neem de tijd,’ zegt Paula. ‘Allereerst om te kijken naar wat er speelt en wat je samen kunt oplossen, en daarna voor de uitvoering. Het kost tijd om iedereen te betrekken en naar elkaar te luisteren, maar het proces levert op die manier al zó veel op. Dat is belangrijker dan het uiteindelijke product.’ ‘Het is ook heel belangrijk dat de organisatie erachter staat,’ voegt Gerrie toe. ‘Dat het niet wordt gezien als “nog een extra taak”. Als je laat zien wat de extra waarde kan zijn, krijg je mensen aan boord. Het helpt daarom als er medewerkers meedoen die dat kunnen overbrengen.’

Zó doe je dat

Een aantal praktische tips van Gerrie en Paula op een rij over samenwerken met ervaringsdeskundigen. Zo ga je goed op weg:

• Betrek alle lagen van de organisatie.
• Sluit aan bij cliëntenraden.
• Beschouw de cliënten als de deskundigen, zij maken het mee.

Tips voor ervaringsleren met ervaringsdeskundigen:

• Betrek medewerkers die kunnen optreden als ambassadeur.
• Werk procesgericht en niet productgericht: streef tijdens het hele proces naar begrip voor elkaar en gelijkwaardigheid.
• Betrek cliënten op elk vlak: in de werkgroep, bij de ontwikkeling en bij het uitrollen.
• Gebruik het proces als onderdeel van gespreksgroepen: zet medewerkers en cliënten aan het werk zodat iedereen van elkaar kan leren.
• Kijk of je ook naasten kunt betrekken in het gezamenlijke leerproces.

Lees het interview met ervaringsdeskundigen

Ervaringen andere organisaties

‘Ik geef ervaringstrainingen altijd samen met ervaringsdeskundigen. Je ziet dat professionals en ouders aan hun lippen hangen! Zij weten hoe het is, zij kunnen het vertellen.’ - Ria Sijbersma (MEE)

‘We proberen altijd samen te werken met ervaringsdeskundigen in het ervaringsgericht leren. We bevragen hen actief, bijvoorbeeld over hoe zij bepaalde processen vinden gaan.’ - Marloes van Geel (Humanitas)