Toelichting bij stappenplan Zorg en Dwang

Het stappenplan helpt bij een zorgvuldige afweging bij het toepassen van onvrijwillige zorg. Het doorlopen van het  stappenplan is verplicht als:

• de afgesproken zorg in het zorgplan niet meer voldoet en onvrijwillige zorg waartegen de cliënt of cliëntvertegenwoordiger zich verzet, wordt overwogen.
• gedragsmedicatie, beperking van de bewegingsvrijheid of insluiting wordt overwogen, óók als de cliëntvertegenwoordiger hiermee instemt.

Download het Stappenplan Wet zorg en dwang (pdf, 2021)

Het stappenplan Wzd is gebaseerd op het stappenplan uit de Handreiking ‘Wzd voor zorgaanbieders’ van ActiZ en VGN.

Zorgplan: instemming en verzet

Als de cliënt of zijn vertegenwoordiger (als de cliënt ter zake wilsonbekwaam is) wel instemt, kunnen deze maatregelen als zorg in het zorgplan worden opgenomen. Er zijn drie uitzonderingen (zie hieronder). Verzet de cliënt of de vertegenwoordiger zich vervolgens toch tijdens de uitvoering? Dan moet de zorgorganisatie alsnog het stappenplan doorlopen, voordat besloten kan worden om de zorg tegen de wil van de cliënt of vertegenwoordiger toe te mogen passen.

Uitzonderingen

Er zijn 3 vormen van zorg voor wilsonbekwame clienten waarvoor het stappenplan altijd verplicht is, ook al heeft de vertegenwoordiger er mee ingestemd:

• medicatie die het gedrag of de bewegingsvrijheid beïnvloedt en niet volgens de professionele richtlijnen wordt voorgeschreven;
• beperking van de bewegingsvrijheid door bijvoorbeeld fixatie;
• of insluiting.

Ondertekening

Moet er getekend worden voor het toepassen van onvrijwillige zorg? Nee, dit is niet nodig, maar de toepassing ervan moet wel goed genoteerd en gedocumenteerd worden in het zorgplan van de cliënt. Ook het ondertekenen van het zorgplan is niet wettelijk verplicht. Vaak zijn het zorgkantoren die deze extra bepaling vragen.

Zorginstellingen zijn wel verplicht een registratiesysteem in te richten waarin alle onvrijwillige zorg wordt geregistreerd en moeten dit halfjaarlijks toesturen, inclusie een analyse ondertekend door de bestuurder, aan de Inspectie voor de Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ). 

Zoeken naar alternatieven 

Alternatieven zijn minder ingrijpende maatregelen waar de client wél mee instemt. Het zoeken naar de juiste alternatieven vraagt creativiteit van zorgverleners en familie en sluit aan bij het verleden en de belevingswereld van de client. De Alternatievenbundel onvrijwillige zorg (pdf, 2020) van Vilans geeft inspiratie en voorbeelden. Als vervolgens een alternatieve maatregel wordt ingezet en de cliënt verzet zich toch daartegen, is alsnog sprake van onvrijwillige zorg en dient het stappenplan te worden gevolgd.

Crisissituatie

Let op: in crisissituaties kun je altijd direct handelen. Als er direct gevaar dreigt voor de cliënt of zijn omgeving, dan is het je burgerplicht in te grijpen. Dat doe je in je gewone leven ook en dat geldt ook in zorgsituaties.

Meer informatie

• Wat is onvrijwillige zorg?
• Stappenplan Wet zorg en dwang
• Alternatievenbundel vrijheidsbeperking